حال فرهنگ پایان‌نامه‌نویسی‌مان خوب نیست..

قرار بود هر پایان‌نامه ارشد یکی از مشکلات مملکت را حل کند. قرار بود هر پایان‌نامه ارشد مسیر علمی هر دانشجو را مشخص کند. قرار بود از هر پایان‌نامه ارشد، علم بتابد. اما امروزه اینچنین نیست. و چرا اینچنین نیست؟ اجازه بدهید برای پاسخ به این سوال تجربه پایان‌نامه نویسی خودم را با شما درمیان بگذارم. شاید دردهای مشترکی با من داشته باشید.

یکی از دغدغه‌های ورودی‌های ارشد، همین بحث پایان‌نامه است. بسیاری فکر می‌کنند با چه غول بی‌شاخ و دمی باید کشتی بگیرند. حتی دیده شده که بعضی‌ها از تابستانِ قبل از شروع ترم اول به فکر آن هستند و موضوع انتخاب می‌کنند (خدا از چین موجوداتی نگذرد). اما واقعیت آن است که پایان‌نامه‌های ما نه دردی از کشور دوا می‌کند؛ نه مسیر علمی دانشجو را مشخص می‌کند و نه تابنده علم است. اما چرا؟ من به تازگی از پایان‌نامه مقطع ارشد دفاع کرده‌ام. با مشکلات پایان‌نامه نویسی آشنا هستم. این مشکلات، ریشه‌های گوناگونی دارند. بخشی از آنها به قوانین آموزشی برمی‌گردند. بعضی دیگر ریشه در فرهنگ پایان‌نامه نویسی دارند، و بعضی دیگر هم ناشی از سیاست‌گذاری‌های کلان علم و فناوری کشور است. هر کدام از این مسائل، خود نیازمند یک رساله دکتری است. در این یادداشت کوتاه قطعا من نمی‌توانم همه آنها را بررسی کنم. حتی یکی از آنها را هم به صورت عمیق قابل ریشه‌یابی در این وجیزه نیست. اما ترجیح می‌دهم به جای جوالدوز زدن به دیگران، یک سوزن به خود ما دانشجویان بزنم.

در باب پایان‌نامه‌نویسی، رسم است که دانشجویان ترم‌های پایین‌تر از سابقه‌دارها سوال بپرسند، راهنمایی بخواهند، کمک بگیرند و خلاصه از روش آنها در «بهتر» طی نمودن این راه درس‌ها بیاموزند. یادم هست که در قریب به اتفاق موارد، زمانی که با دانشجوهای ترم‌های بالاتر به گپ می‌نشستیم، ما را از انجام و ارائه یک پایان‌نامه خوب باز می‌داشتند. «کی پایان‌نامه تو رو میخونه آخه؟»، «جز استخراج مقاله هیچ سودی نداره برات»، «وقتتو الکی هدر ندی‌ها، حتی استاد راهنماتم به کارِت نگاه نمیندازه»، «فقط سریع تمومش کن» و جملات دلسرد کننده دیگری که از آن دانشجوی با انگیزه‌ی ابتدای ترم اول، یک فرد بی‌اعتنا به پایان‌نامه می‌ساخت. فرهنگِ «میان‌دانشجویی» پایان‌نامه‌نویسی ما همینقدر بی‌خود و مسخره است. به‌جای آنکه همدیگر را تشویق به انجام بهتر کار کنیم، که حتی اگر از دل آن نفعی برای کشور بیرون نمی‌آید، حداقل منِ دانشجو، در کمترین حالت، روش انجام یک تحقیق را به درستی آموزش ببینم، اقدام به تخریب امید و گرمیِ دل همدیگر می‌کنیم. و این فرآیند تا جایی که من می‌دانم سال‌هاست (بیش از دو دهه) که در دانشگاه‌ها جاری است. نتیجه چنین امری همین پایان‌نامه‌هایی است که مشاهده می‌کنیم. دانشجو برای شاید دومین تحقیق مهم زندگی خودش، ارزشی قائل نیست. البته قطعا دانشجوی ترم بالاتر، قصد خیرخواهی دارد. او می‌داند که برای نظام آموزشی کشور، پایان‌نامه ارشد هیچ ارزشی ندارد جز استخراج یک یا دو مقاله که صد البته خود آن مقاله هم هیچ اثر واقعی و ارزشمندی ندارد جز برای کسی غیر از دانشجویی که زحمت انجام کار بر روی دوش اوست. ولی واقعیت آن است که در بلندمدت این پایان‌نامه‌ها حداقل می‌تواند مسیر علمی دانشجو را مشخص کند، می‌تواند حداقل روش تحقیق را به دانشجو آموزش دهد، و حداقل می‌تواند به دانشجو هویت دهد تا در آینده خود او، شخص مفیدی به حال کشور باشد. یادم هست در گروه کلاسی‌مان در تلگرام صحبت می‌کردیم که یکی از دوستان در باب پایان‌نامه فرمود: «بابا یه سفره‌ای است که پهن شده و همه استفاده می‌کنند. تنها وظیفه ما اینه که سریع‌تر تمومش کنیم» و البته آن حرف اصلی را به نظرم در گلو باقی گذاشت و بیان نکرد که از دل این مطالب چه سودی نصیب چه کسانی می‌شود.

حرف این است که با این فرهنگ ما به جایی نخواهیم رسید. حرف دانشجوی ترم بالاتر چون با سطح بالاتری از «خودمانی‌بودن» بیان می‌شود موثرتر است نسبت به آن استاد دلسوزی که سعی در تهییج دانشجو برای انجام کار با بالاترین کیفیت ممکن دارد.

خلاصه آنکه اگر از دل دانشگاه ما و پایان‌نامه‌های دانشگاهی ما، خروجی درخور و مناسب کشور نداریم، یکی از دلایل آن همین فرهنگ میان‌دانشجوییِ بین‌نسلی ماست که به صورت سینه به سینه و نسل به نسل میان ما منتقل شده و ارزش پایان‌نامه را فرو می‌کاهد. حال فرهنگ پایان‌نامه‌نویسی‌مان خوب نیست، چون حال دانشگاه‌مان خوب نیست و حال دانشگاه‌مان خوب نمی‌شود مگر آنکه حال فرهنگ تحقیقمان به صورت اعم و حال فرهنگ پایان‌نامه‌نویسی‌مان به صورت اخص بهبود یابد.

از سری یادداشتهای من برای نشریه چشمه

گفتم که بوی زلفت گمراه عالمم کرد...

گفتم غم تو دارم گفتا غمت سر آید

گفتم که ماه من شو گفتا اگر برآید

 

گفتم ز مهرورزان رسم وفا بیاموز

گفتا ز خوبرویان این کار کمتر آید

 

گفتم که بر خیالت راه نظر ببندم

گفتا که شب رو است او از راه دیگر آید

 

گفتم که بوی زلفت گمراه عالمم کرد

گفتا اگر بدانی هم اوت رهبر آید

 

گفتم خوشا هوایی کز باد صبح خیزد

گفتا خنک نسیمی کز کوی دلبر آید

 

گفتم که نوش لعلت ما را به آرزو کشت

گفتا تو بندگی کن کو بنده پرور آید

 

گفتم دل رحیمت کی عزم صلح دارد

گفتا مگوی با کس تا وقت آن درآید

 

گفتم زمان عشرت دیدی که چون سر آمد

گفتا خموش حافظ کاین غصه هم سر آید

وعده جدید!

مرد سیاست نیستم (مشمول تعریف رجل سیاسی نمیشوم) اما گویا خلق و خوی سیاسیون در من موثر بوده. وعده میدهم اما عمل...

القصه، وعده جدیدی در راه است؛ باشد که رایتان را از آنِ خود نمایم.

وعده جدید آن است که میخواهم متنی حول عقل بشر و ظهور بنویسم!

باشد که رستگار شویم..

بی دلی در همه احوال خدا با او بود..

سال‌ها دل طلب جام جم از ما می‌کرد

وان چه خود داشت ز بیگانه تمنا می‌کرد

 

گوهری کز صدف کون و مکان بیرون است

طلب از گمشدگان لب دریا می‌کرد

 

مشکل خویش بر پیر مغان بردم دوش

کو به تأیید نظر حل معما می‌کرد

 

دیدمش خرم و خندان قدح باده به دست

و اندر آن آینه صد گونه تماشا می‌کرد

 

گفتم این جام جهان بین به تو کی داد حکیم

گفت آن روز که این گنبد مینا می‌کرد

 

بی دلی در همه احوال خدا با او بود

او نمی‌دیدش و از دور خدا را می‌کرد

 

این همه شعبده خویش که می‌کرد این جا

سامری پیش عصا و ید بیضا می‌کرد

 

گفت آن یار کز او گشت سر دار بلند

جرمش این بود که اسرار هویدا می‌کرد

 

فیض روح القدس ار باز مدد فرماید

دیگران هم بکنند آن چه مسیحا می‌کرد

 

گفتمش سلسله زلف بتان از پی چیست

گفت حافظ گله‌ای از دل شیدا می‌کرد

 

دیوان حافظ

دنیا و مصیبتهاش

واقعا دنیا با مصیبت و سختی آغشته شده است. این سختی و مصیبت هم لزوما در بیماری و فقر و ضعف بدنی و مشکلات خانوادگی نیست. گاهی نوع این مشکل فرق می کند. شاید سختترین مصائب، دوشت داشتن افرادی است که تو را مانع آزادی خود می پندارند. سخت ترین مصائب همین است. باور کنید مصیبت عظمای امام حسین (ع) در کربلا تشنه ماندن، شهید شدن، از دست دادن فرزندان و یا اسارت زینب کبری (س) نیست. سخت ترین مصیبت امام حسین (ع) حتی زخم زبان اشقیای جبهه مقابل هم نبود. سختترین مصیبت شاید آنجا بود که میدانست اگر کسی با شمشیر او کشته شود قطعا به جهنم خواهد رفت، ولی مجبور بود که او را بکشد. جنگ است، حلوا که خیرات نمی کنند! اگر نکشی کشته میشوی. و چه سخت است برا حسین بن علی(ع) این راه. او آمده است تا آدمیان را به بهشت رهنمون کند، ولی جبر روزگار او را به جایی برده است که بین کشته شدن و کشتن اما به جهنم فرستادن باید یکی را انتخاب کند. و «دین» حکم میکند که اولی را انتخاب کند. او آمده است تا بشر را به بهشت ببرد ولی حماقت همین بشر او را مجبور میکند تا آدمیان را به جهنم بفرستد. وه که چه سخت و دردناک است این دنیا. او امام است. امام همگان است. امام آسمانها و زمین، امام جن و انس، امام بهشت و جهنم است. او امام دشمن نیز هست. امام یزید است، امام شمر است، امام عبیدالله بن زیاد است، او امام عمر بن سعد است. او امام همه مردم است. و در امام بودن، میان همه به یک اندازه امام است. به همان میزان که امام برادرش عباس است، دقیقا به همان اندازه امام شمر نیز هست. تفاوت در ماموم بودن است. عباس امامش را درست شناخت و برای او یک ماموم کامل بود. اما شمر امامش را نشناخت که هیچ، بلکه روی امامش شمشیر نیز کشید. اما سختی اینجاست، محبت امام همچو نور خورشید است که به همه مردم یکسان می تابد. دیگر این آدمیان هستند که چگونه و به چه اندازه از این نور استفاده می کنند. اما در نور بودنِ نور و به یک اندازه بودن نور، هیچ شکی نیست. نور برای همگان نور است و برای همه نیز به یک اندازه نور است. اما به نور چه ربطی دارد که شب پرستان از نور فرار می کنند؟! اما امام از نور هم منورتر است. او نور بی اراده نیست. او حتی اگر کسی از نور فرار کند باز هم سعی در روشن کردن دل او دارد. راه های مختلف را امتحان میکند تا شاید نور به دل تاریک او نیز بتابد. اما چه کند که آن شب پرست، در مقابل روشنایی مقاومت میکند؟ چه کند که او نمی خواهد روشن شود؟

گاهی این مقاومت در برابر روشنایی به اندازه ای است که نور مجبور است آن شب پرست را از میان بردارد، و این سخت ترین مصیبت برای امام است.

راهیان راه امام نیز به این مصیبت دچارند. آنها سعی در امنیت و آرامش مردمی دارند که گاهی با آنان مخالفت میکنند. حضرت عشق هم از همین نوع است. او را گاهی مینوازند اما وای بر ما که چه مصیبتی بر او نازل میشود. مردمش را دوست میدارد اما قدرنشناسان قدرش را نمیدانند که هیچ، سنگش نیز میزنند. او به مساوات عاشق همگان است اما خب چه کند که گاهی بعضیها قدرش را نمیدانند. روزی که رفت، روزی که امام آمد...روزی که ... قدرش را خواهیم دانست. بزرگان بعد از رفتنشان شناخته خواهند شد.

 

بدون تیتر(!)

متن وعده داده شده را ان شاءالله در فرصتی مناسب خواهم نوشت. اما این متن یک متن «همینطوری» است. راستش را بخواهید دلم گرفته بود. راهی برای باز کردنش نداشتم. تصمیم گرفتم چیزکی بنویسم. وگرنه نه هدف خاصی پشت این متن است و نه موضوع خاصی را پی میگیرد.

جند روزی میشود که از تلگرام بیرون زده ام. دلم برای دوستانم تنگ شده است. ولی خب زندگی فعلا چنین اقتضاء می کند. تازه امشب فهمیدم چقدر عقبم از پایان نامه. و فهمیدم چقدر باید بیشتر کار کنم. روزی 3 تا 4 ساعت تبدیل شده است به روزی 7 تا 8 ساعت کار. البته با وجود کارهای فراوان دیگر. خدا کند که کسی حالتش چو ما نشود..

البته امیدوارم مصاحبه کنندگان عزیز راحت وقت بدهند. بلکه رستگار شویم.

حتی حوصله ندارم بیش از این بنویسم.

خدایتان خیر دهاد.

 

مجبوریم که مختار باشیم، یا بهتر است مختارانه مجبور باشیم؟

متنی حول تیتر

به زودی...

انواع انتظار

انتظارات ما انواعی دارد. انتظار بین شخصی را می گویم. از افراد مختلف انتظارات متفاوتی داریم. شاید هم درستش این باشد که از افراد متفاوت انتظارات مختلفی داریم. کدام درست است؟...بگذریم از این سوال متفرقه!

به نظرم به طور کلی انتظارات ما از آدما بر دو نوع است؛ انتظارات ایجابی و انتظارات سلبی. یعنی چه؟ انتظارات ایجابی به آن دسته از انتظارات اشاره دارد که دوست داریم و فکر می کنیم کسی وظیفه دارد انجام دهد. یا حداقل معرفت حکم می کند که فردی یک کاری را برای ما انجام دهد.

اما انتظارات سلبی آن دسته از انتظارات هستند که ما انتظار داریم که کسی فلان کار را انجام ندهد یا معرفت آن است که انجام ندهد.

جنبه ای از تعادل هم آن است که این دو نوع انتظار را در یک سطح صحیح و متعادلی تنظیم کنیم. از افرادی که باید، انتظار ایجابی داشته باشیم؛ و از افرادی نیز صرفا انتظار سلبی!

در این مورد باید بگم که بهتر است تا می توانیم از آدمها انتظار ایجابی نداشته باشیم. فقط از بعضی ها انتظار سلبی. هر چه میزان انتظار ایجابی مان کمتر باشد، کمتر حرص خواهیم خورد. و حتی بهتر است که سطح انتظارات سلبی را هم خودمان تنظیم نکنیم. بر اساس شعور آدمها از آنها انتظار سلبی داشته باشیم. اگر کسی به آن میزان از کمبود شعور رنج میبرد که باید سطح انتظار سلبی مان را نیز از سطحی کمتر کنیم، همان بهتر که با او رابطه نداشته باشیم.

البته اینکه دیگران از ما انتظار ایجابی داشته باشند شاید کمی دردسر ایجاد کند، لیکن این نوعی آبرو و رحمت الهی است. یعنی ما شعور داریم.

قدر بدانیم

 

مومن و تعریف مسئله

هر کنش بازتابی از یک تصمیم است. از خریدن نان، تا انتخاب موضوع پایان‌نامه، تا انتخاب کاندیدای مورد نظر و رای دادن به او. همه اینها یک کنش هستند و هر کنش هم مبتنی بر یک تصمیم. اما تصمیم چیست؟ تصمیم را انتخاب یک گزینه از میان گزینه‌های موجود و یا بهتر بگویم، از میان گزینه‌های شناسایی شده است. اما این گزینه‌ها را بر چه اساسی انتخاب می‌کنیم؟ بر این اساس که «مسئله» را چگونه و به چه شکلی تعریف کرده‌ایم. در واقع مهم‌ترین نقطه اختلاف میان افراد با یکدیگر، و میان مکاتب مختلف فلسفی، اجتماعی و سیاسی از همین چگونگی تعریف مسئله ایجاد می‌شود. تفاوت میان یک انسان مومن با منافق و کافر، تفاوت میان اسلام و لیبرالیسم و... از همین چگونگی تعریف مسئله آغاز می‌شود. مثلا در مکاتب مختلف مدیریت، ما اشکال مختلفی از تعریف مسئله را می‌بینیم. فرض کنید در یک سازمانی بازدهی افراد پایین می‌آید. یک فرد پیرو مکتب مدیریت علمی، احتمالا مسئله را یا بد تعریف کردن وظایف کارگر می‌داند یا پایین بودن میزان حقوق وی را عامل مشکلات فرض خواهد کرد. دانشمندی که از رهروان مکتب «نهضت انسانی» است از زاویه روانشناسی اجتماعی به موضوع خواهد نگریست، پس ضعف گروه‌های کاری و یا عدم توجه مدیران به زیردستان را مشکل سازمان فرض می‌کند. فردی که پیرو مکتب سیستم‌های پیچیده است قطعا ترکیبی از عوامل فوق را با توزین خاصی مد نظر قرار خواهد داد و قس علی هذا..

در اینجا کمی می‌خواهم راجع به موضوع چرایی و چیستی یک کنش بحث کنم. تفاوت کنش با رفتار چیست؟ کنش از رفتار خاص‌تر است. هر کنشی رفتار هست ولی هر رفتاری کنشی نیست. رفتار اعم از کنش است. کنش، رفتار هدف‌مند است. یعنی فرد با توجه به هدفی که از قبل انتخاب کرده است اقدام به عملی خواهد کرد. اگر این عمل بدون هدف متفکرانه‌ای باشد آن را رفتار می‌نامیم. اما اگر هدف‌مند بوده و این هدف مبتنی بر تفکر و قصدمندی باشد آن را کنش نام خواهیم نهاد. پس کش متفکرانه است. و تفکر واکنش ذهنی ما به یک مسئله است.

هر کنش می‌تواند خنثی یا موثر باشد. به عبارت دیگر کنش می‌تواند در ساخت واقعیت اجتماعی تاثیر بگذارد، می‌تواند هم تاثیر نگذارد. البته از نظر من هیچ کنشی بدون تاثیر نیست. امروزه در دانشکده‌های علوم انسانی بحث حول این موضوع است که چرا ما (یعنی دانشکده‌های علوم انسانی) موثر نیستند؛ چرا اثر اجتماعی ندارند؟ یعنی چرا بود و نبودشان هیچ تفاوتی به حال اجتماع ندارد. البته همان‌طور که گفتم هیچ کنشی بی‌اثر نیست. در همین شرایط فعلی هم می‌توان برای این دانشکده‌ها اثرهای مختلفی را برشمرد. به طور مثال آنها بودجه مملکت را به هدر می‌دهند. همانند چاهی هستند که هر چه در آن پول می‌ریزیم پر نمی‌شود. اثر دیگر آنها ازدیاد بار ایدئولوژیک جامعه است. ایدئولوژی را اعتقاد بدون تفکر و آگاهی تعریف کرده‌اند. دانشکده‌های علوم انسانی و اجتماعی ما و کلا دانشگاه‌های ما افرادی بدون تفکر لیکن پرمدعی را تحویل جامعه می‌دهند. می‌توان اثرهای دیگری هم برای آنها شمرد که در این نوشتار مجال آن نیست. اما آنها چرا معتقدند که اثر اجتماعی ندارند؟ چون برای هدفی ایجاد شده‌اند که حرکت خاصی در راه نیل به آن هدف از آنها رویت نمی‌شود. پس کنش شد انجام یک عمل یا فعالیت متفکرانه و قصدمند. اما این کنش چه زمانی اثر اجتماعی خواهد داشت؟ زمانی که بتواند با منافع بازیگران مختلف اجتماعی وارد چالش شود. زمانی که یک بازیگر بتواند رفتاری انجام دهد که منافع عده‌ای کم، و منافع عده‌ای دیگر زیاد شود، می‌توانیم بگویم آن رفتار، یک کنش است؛ کنشی که دارای اثر اجتماعی است.

خب اینجا برگردیم سر چیستی مسئله؛ تفاوت تعریف مسئله از نگاه یک مومن به دین الهی با دیگری چیست؟ دیگران رضایت مجموعه‌ای از بازیگران مختلف را مد نظر قرار می‌دهند. بازیگران؛ همان‌ها که «‌ذی‌نفع» خوانده می‌شوند. او بازیگران مختلف و منافع آنان را مد نظر قرار می‌دهد و سپس بر اساس اهداف شخصی خود یک رفتار خاص را انجام می‌دهد. اما یک فرد مومن، فقط رضایت الهی را مد نظر قرار می‌دهد. در واقع می‌توان درجه ایمان فرد را با میزان توجه او به رضایت الهی در کنش‌هایش تعریف کرد. اما این به چه معناست؟ به این معنا که او بازیگران مختلف را مورد توجه قرار نمی‌دهد؟ قطعا پاسخ منفی است. یک فرد مومن هم لزوما باید به آنها توجه کند. اما نوع توجه تفاوت می‌کند. هدف فرق می‌کند. فرد مومن هدفش رضای خداوند است. فرد غیرمومن، هدف شخصی خواهد داشت. فرد غیرمومن به بازیگران مختلف اصالت می‌دهد. اما فرد مومن خیر. در واقع فرد غیرمومن با توجه به منافع دیگران حتی در هدف خود تغییر ایجاد می‌کند. اما فرد مومن، نگاه می‌کند که رضای خدا در چه نوع از شبکه منافعی است و سعی می‌کند تا شبکه یا ساختار فعلی را در هم شکسته و شبکه جدیدی را ایجاد کند.

باشد که رستگار شویم..

نهادینه سازی پست مدرنیسم از طریق پاندای کونگ فو کار

«آقا گاوه: تو کی هستی؟؛ پاندا: راستش سوال خودمم همینه، آیا من پسر یک پاندا هستم؟ یا پسر یک غاز؟ شاگردم؟ یا معلم؟ معلوم شد همه اینها». این بخشی از مکالمه میان پاندا و گاوی که شیره افراد رو می‌کشید، در قسمت سوم از سه‌گانه انیمیشن محبوب پاندای کونگ‌ فو کار هست. قطعا نویسنده این قدرت را داشت که تعداد سوال‌های بیشتری را از زبان پاندا برای شناسایی خودش مطرح کند، اما خب هدف انیمیشن کودکان و نوجوانان بوده‌اند. پس در همین حد سوالات را نگه داشته‌اند. اما این سوالات صرفا یک تخیل است؟ یا یک تفکر؟ قطعا یک تفکر. سادگی است که فرض کنیم صرفا برای پر شدن مکالمه یا برای زیباتر شدن این فیلم چنین مکالمه‌ای طراحی شده است. این یک مکالمه آموزشی است. در واقع کل انیمیشن در حال آموزش «مبانی تمدن غرب» به نوجوانان تمام دنیاست. این انیمیشن در قسمت اول تمام تلاش خود را برای نهادینه کردن «اومانیسم» در اتمام ابعاد آن به کار بست. دغدغه نداشتن و در واقع زیستن در «حال» و نه گذشته و فردا نیز پیام قسمت دوم بود. در قسمت سوم اما نهادینه کردن تفکر پست مدرنیسم هدف‌گذاری شده بود.

یک نظام آموزشی حرفه‌ای، آموزش می‌دهد اما بدون آنکه مخاطب متوجه شود. در واقع یک نظام آموزشی تمدن‌ساز، با لایه‌های فکری افراد سر و کار دارد. البته آموزش مستقیم قابل حذف نیست. اما آموزش غیرمستقیم حتما کارکرد بهتری خواهد داشت. آموزش غیرمستقیم در برابر خود، مانعی نمی‌بیند. اجازه بدهید برگردیم به انیمشین پاندای کونگ فو کار. بخشی از مکالمه را آوردم. این بخش چگونه به پست مدرنیسم مرتبط می‌شود؟ معلوم است. با تعریف شخصیت یک فرد از طریق وجودهای مختلفی که با او در تعامل هستند. از نگاه اندیشمندان پست مدرنیسم ما نمی‌توانیم سگ را تعریف کنیم، مگر اینکه گربه را هم در نظر داشته باشیم، مگر اینکه صاحب سگ، غذای سگ و همه وجودهای دیگری که با او در تعامل هستند را نیز مورد توجه خاص قرار دهیم. کمی محسوس‌تر صحبت کنم. در اندیشه پست‌ مدرن، من چگونه تعریف می‌شوم؟ از طریق پدر و مادرم، از طریق خواهران و برادرانم. از طریق دوستانم. از طریق همکارانم. در واقع «من» مجموعه‌‌ای از کنش‌ها و واکنش‌هایی هستم که در قبال اطرافیانم انجام می‌دهم. بدون وجود آنها من هیچ کنش یا واکنشی نداشتم پس قابل تعریف هم نبودم. از نظر این پارادایم تفکری، من هیچ ذاتی ندارم، ماهیتم نیز با توجه به وظایف، نقش‌ها و انتظاراتی که اطرافیانم از من دارند و البته پایبندی من به این وظایف و نقش و انتظارها رقم می‌خورد.

پاندا، در مکالمه اول متن، در حال بیان وظایف خود و بالتبع در حال بیان ماهیت خودش هست. او می‌گوید هم فرزند یک پانداست و در قبال این پاندایی که پدر اوست، وظایفی دارد. در عین حال فرزند یک غاز نیز هست و در قبال آن غاز پدر هم وظایف دیگری دارد. او نسبت به فردی شاگرد است و نسبت به دیگرانی معلم. او به صورت همزمان، فرزند یک پاندا و یک غاز است، شاگرد فردی، و معلم افراد دیگری است. او نسبت به همه ان افراد وظایفی دارد و البته در قبال این تکالیف، حقوقی نیز بر گردن آنها دارد. مجموعه این حقوق و تکالیف، شخصیت او را تشکیل می‌دهند و ما را قادر می‌سازند که او را بشناسیم. به عبارتی دیگر با هر تغییر در این حقوق و تکالیف، شخصیت فرد مورد-در اینجا پاندا- تغییر می‌کند و نیازمند بازشناسایی است. این «تغییر در حقوق و تکالیف» می‌تواند ناشی از قطع رابطه با یکی از اطرافیان باشد، می‌تواند ناشی از مرگ یکی از آنها باشد، می‌تواند ناشی از آشنا شدن با فرد جدیدی باشد و حتی می‌تواند ناشی از تغییر ذهنیت در یکی از این افراد و یا تغییر در فرهنگ زندگی باشد. فرض کنید در محل کار، ارتقاء رتبه پیدا کنید، این ارتقاء منجر می‌شود که افراد نگاه دیگری به شما داشته باشند و بالتبع انتظارات آنها از شما تغییر کند، این تغییر انتظارات سوای تغییر وظایف رسمی شماست که در هر صورت منجر به تغییر شخصیت شما خواهد شد.

در این یادداشت قصد ندارم روی صحت یا عدم صحت این گزاره‌ها بحث کنم. موضوع یادداشت این است که یک مکتبی در مغرب زمین ایجاد شده است که چنین حرف‌هایی می‌زند. البته مباحث بسیار سنگین‌تر از آنی است که در این یادداشت آمده است. صعوبت، فهم آنها را نیازمند مدرسه و درس و استاد و مدتی مدید مطالعه می‌کند. اما صنعت سینما ابتدا سطح مطلب را پایین می‌آورد و سپس با هنرمندی خاصی آن را از کودکی در ذهن من و شما نهادینه می‌کند. حال ارتباط این گزاره‌ها با آنچه که ما جهانی شدن می‌خوانیمش خود نیازمند یادداشتِ دیگری است. اما بدانیم که نهادینه شدن این گزاره‌ها در ذهن جهانیان مقدمه‌ای برای اهداف دیگر است.

در اسلام، انسان ذات دارد، وجودی دارد و این وجود نه با دیگران که با رابطه انسان با پروردگارش تعریف می‌شود. ملاصدرای بزرگ در این زمینه مباحث بسیار خوبی دارد. سینمای ما و در کل نظام آموزشی ما چقدر در نهادینه‌سازی این مباجث ورود داشته است؟